هدف از برقراري تحريم ها ايجاد هزينه براي دولت ها، يا افرادي و نهادهايي است که به اقدامات مغاير با سياست خارجي ايالات متحده، از جمله نقض حقوق بشر يا اشاعۀ سلاح هاي کشتار جمعي، مبادرت مي ورزند. ايالات متحده از تحريم ها به منظور ايجاد انگيزه براي ديگر کشورها با هدف واداشتن آنها به پيروي از قطعنامه هاي سازمان ملل متحد نيز استفاده کرده است.

درک اين نکته شايان اهميت است که تحريم ها تنها تاکتيک هايي هستند که در چارچوب يک راهبرد وسيع تر به منظور تغيير اقدامات يک دولت به شمار مي روند. آنها را به خودي خود نمي توان به عنوان يک راهبرد محسوب کرد. ايالات متحده همچنين از فشار ديپلماتيک، نهادهاي چند مليتي و ديگير تدابير به منظور تغيير رفتار يک کشور مورد نظر سود مي جويد. تحريم ها به ويژه هنگامي که با مشارکت جامعۀ بين المللي به کار بسته شوند ابزارهاي نيرومندي هستند .                      

برنامه اقدام مشترک که در پاييز سال 1392 در ميان نگاههاي بسيار طرفين به آينده پيش رو در ژنو به امضاي محمد جواد ظريف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران و کاترين اشتون مسول سياست خارجي اتحاديه اروپا  و البته با تاييد جان کري وزير امور خارجه امريکا  بهامضا رسيد. اميد ها را به توافق بزرگ بر انگيخت.

 در اين  موارد پيدا و پنهان اختلافات گسترده طرفين  شايد محوري ترين و اصلي ترين راهبرد مد نظر جمهوري اسلامي  حفظ وسعت و تراز توان غني سازي ايران و بر داشتن تحريم ها  اعمال شده عليه ايران  در اين مذاکرات  بوده است . از فرداي  توافق موقت ژنو  ودر پس جلسات مکرر پيدا و پنهان کارشناسان و مقامات و نمايندگان طرفين "وعده برداشتن تحريم ها"  در  اين مذاکرات  يکي از دو خواسته اصلي ايران بوده است .

اين پژوهش در صدد است تا در فارغ از هيا هو هاي  بوجود آمده ناشي از موضوع توافق  به يکي از اصلي ترين مسائل چالش بر انگيز يعني  موضوع تحريم ها و انواع مختلف آن و هم چنين  امکان لغو يا تعليق و مقام  يا نهاد داراي صلاحيت  باري اين امر بپردازد

1-  کنگره

از اصلي ترين نقش آفرينان تحريم عليه جمهوري اسلامي ايران  بوده است که مهم ترين بخش تحريم ها و مهم ترين و اثر گزار ترين تحريم هايي که در جدول زير خواهد آمد مربوط به عملکرد کنگره در رابطه با ايران  است .  کنگره آمريکا که متشکل از مجلسين سنا و نمايندگي آن کشور مي باشد مهم ترين نقش را در موضوع تحريم هاي گسترده در طول ساليان گذشته ايفا نموده است  در تمامي قوانين مصوب کنگره حوزه هاي مختلف تحريم (مالي،تسليحاتي، سرمايه گزاري،و...) هدف قرار داده است. از اين رو سخت ترين بخش مربوط  موضوع تحريم هاي ايران قوانين مصوب کنگره مي باشد که براي برداشتن آنها در اکثر مواقع  نيازمند قانون گزاري مجدد کنگره مي باشد . هرچند در معدود از موارد رييس جمهور مي تواند  راسا اقدام  نمايد.

مصوبات کنگره ايالات متحده

2-   دستورالعمل‌هاي اجرايي  صادر از سوي رييس جمهور آمريکا

رياست جمهوري آمريکا با تکيه بر قدرت منشا شده از قانون اساسي آمريکا و در راستايي  تامين منافع ملي آمريکا و امنيت کملي آن کشور مي تواند راسا و يا در امتداد قانون گزاري کنگره دستور العمل هاي اجرايي را صادر نمايد. از اين رو در موضوع تحريم ايران روساي مختلف جمهوري آمريکا  دستور العمل هاي قانوني را براي اجرا و تشديد تحريم عليه ايران امضا نموده اند اين بخش از تحريم ها  براي تعليق يا برداشتن عموما نيازمند  فرامين اجرايي جديدي از سوي رييس جمهور آمريکا مي باشد. جدول زير نشان دهنده مجموعه اقدامات و سياست هاي آمريکا در طول ساليان گذشته در قالب فرامين اجرايي ريياست جمهوري امريکا در موضوع تحريم  در رابطه با ايران بوده است

3-   اقدامات تحريمي  اتحاديه اروپا

اتحاديه اروپا تشکل سياسي و اقتصادي متشکل از ۲۸ کشور در قاره اروپا است که با نام اختصاري EU خوانده مي‌شود. اين اتحاديه در اصل گسترش يافته جامعه اقتصادي اروپا است که در سال 1957 با همکاري 6 کشور اروپايي تشکيل شد. از آن زمان به بعد اتحاديه به سرعت گسترش يافت. اعضاي بيشتري پيدا کرد و حيطه کارش وسيع‌تر شد.  اين اتحاديه همزمان با اوج گرفتن موضوع هسته اي ايران واز شروع مذاکرات هسته اي ، اتحاديه اروپا همواره يکي از طرف هاي درگير در اين موضوع بوده است. هرچند اتحاديه اروپا در بردارنده هويت مستقل سياسي از آمريکا است . اما در موضوع هسته اي ايران  همراهي حداکثري را با ايران داشته است. اين همراهي و هم موضعي در قالب تحريم هاي اتحاديه اروپا نيز ادامه يافت و اتحاديه اروپا براي  همراه نشان دادن خود در موضوع تحريم ها با تصويب سه مصوبه در نهاد هاي قانون گزاري خود  باعث سنگين تر شدن بار تحريم ها عليه جمهوري اسلامي ايران  شد .  جدول زير محموعه اقدامات اتحاديه اروپا را در موضوع تحريم و چگونگي لغو يا تعليق تحريم هاي تصويب شده  را نشان مدهد.

4-   تحريم‌هاي  سازمان ملل

سازمان ملل متحده و رکن صلاحيت دار آن براي تامين امنيت جهاني  يعني شوراي امنيت در موضوع تحريم هاي اعمال شده در پرونده هسته اي  ايران ، همانند سه اضلاع ديگر مربع تحريم ها به نقش آفريني موثري روي آورد. از اين رو  شوراي امنيت سازمان ملل با اعمال تحريم ها خود در قالب قطعنامه هاي  هاي چهارگانه  به ايفاي نقش پرداخته است   سازمان ملل  در موضوع تحريم  به دو روش  زير قدام  نموده است .

الف تحريم‌هاي تجاري: تحريم‌هاي تجاري واردات به کشور تحت تحريم و صادرات از آن کشور را محدود مي‌کند. اين محدوديت ممکن است جامع باشد مانند تحريم عراق يا مي‌تواند گزينشي باشد که فقط برخي از کالاهاي خاص را محدود مي‌کند. تحريم‌هاي جامع در آگوست و سپتامبر 1990 عليه عراق براي اجبار آن کشور به عقب‌نشيني از کويت اعمال شدند. همچنين در آوريل 1992 بار ديگر تحريم جامع عليه آن کشور براي اجراي قطعنامه 687 شوراي امنيت متعاقب عمليات طوفان صحرا اعمال گرديد. تحريم‌هاي همه‌جانبه همچنين عليه يوگسلاوي (1996-1991) و صربستان و مونته نگرو (1996-1992) و هائيتي (1993) اعمال شدند.

ب تحريم‌هاي مالي: تحريم‌هاي مالي رابطه نزديکي با تحريم‌هاي اقتصادي دارند؛ ولي تمرکز آن‌ها بر ممنوعيت جريان پول و منابع مالي به درون يا از کشور تحريم‌شده قرار دارد. تحريم‌هاي مالي همچنان که در فرآيند اينترلاکن مورد بررسي قرار گرفت مي‌تواند شامل مسدود کردن دارايي‌هاي دولت، محدود کردن دسترسي به بازارهاي مالي و محدوديت وام و اعتبار، محدودکردن تبادل مالي بين‌المللي و محدوديت فروش و تجارت در خارج از کشور باشد. تحريم‌هاي مالي بخشي از تمامي تحريم‌هاي سازمان ملل عليه کشورهاي هدف مي‌باشند.²

قطعنامه هاي شوراي امنيت   سازمان ملل

بنابراين فارغ از نتيجه گفتگوهاي سخت و فشرده و نفس گيري که اکنون درجريان است نوشتار حاضر کوشيده است تا در تبيين  يکي از چنبه هاي سخت موضوع (تحريم ها)  گامي به جلو برداشته باشد. تنوع موضوع تحريم ها،  چند گانه بودن منشا قانون گزاري ، تکرار حوزه ها و نهاد هاي ايراني تحريم شده  در قوانين مختلف،   و مهم تر از همه نقش آفريني  نهاد هاي سياسي چون کنگره ، شوراي امنيت، اتحاديه اروپا  باعث شده است تا تحريم ها و بحث بر سر برداشتن آن به يکي از غامض ترين مباحث درگير در موضوع پرونده هسته اي ايران گردد. پيچيدگي اين موضوع تا آن اندازه است که مي تواند به  نتيجه نرسيدن يا رسيدن مذاکرات را منوط به چگونگي حل و فصل موضوع تحريم ها دانست.

منابع                                       

/2014Danny Vinik/Strategic Moves: Using Smart Sanctions in the 21st Century -1                                                         

2- محسن  عمادي فصلنامه سياست خارجي، سال بيست و ششم، شماره 1، بهار 1391

-3Easing US and EU Sanctions on Ira/n Kenneth Katzman. Atlantic Council of the United State

-4The US and Iran: Sanctions, Energy, Arms Control, and Regime Change /Anthony H. Cordesman, Chloe Coughlin-Schulte, and Bryan Gold. Center for Strategic and International Studies

-5Conditional Sanctions and Repeal Authority: A Mechanism for Legislative-Executive Cooperation on Negotiations with Iran
Charles Wald, Charles Robb, and Blaise Misztal. Bipartisan Policy Center

-6Spider Web: The Making and Unmaking of Iran Sanctions/International Crisis Group

-7Iran Sanctions/Kenneth Katzman. Congressional Research Service

8- همچنين بنگريد

http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Pages/iran.aspx

حسين روزبه  دانشجوي دکتري روابط بين الملل